Technologie als wapen tegen mensenhandel

Gepubliceerd op 29 juli 2022

De Internationale Dag tegen Mensenhandel (30 juli) staat dit jaar in het teken van technologie. Nog nooit was het voor mensenhandelaren en andere misbruikers zo gemakkelijk om in contact te komen met kwetsbare kinderen en jongeren en controle over ze te houden als tegenwoordig. Internet is dé plek om slachtoffers te vinden, te verleiden, te bedreigen, te intimideren en te verkopen. En zo kan het dat er vandaag de dag meer jongens en meisjes dan ooit op een gemakkelijke manier worden gevonden, misbruikt en uitgebuit. Behalve risico's biedt technologie ook veel kansen om slachtoffers te voorkomen en te beschermen. Sebastiaan Landers houdt zich daar als programmamanager Innovatie bij het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel intensief mee bezig en deelt wat hij en zijn collega's zoal doen.

Sebastiaan Landers, programmamanager Innovatie

Invloed op de werkwijze van daders
We maken allemaal gebruik van technologie in ons dagelijks leven, mensenhandelaren dus ook. De wijdverbreidheid van technologie heeft invloed gehad op de werkwijze van daders, beschrijft Sebastiaan: "Voorheen moest een mensenhandelaar veel tijd investeren om met een potentieel slachtoffer contact te leggen en een band op te bouwen. De mensenhandelaar ging bijvoorbeeld op zoek naar iemand uit de buurt, zorgde dat zij verliefd of afhankelijk van hem werd, en als er een relatie was opgebouwd, vertelde hij haar dat hij een schuld had die moest worden afbetaald en waarvoor het meisje dan in de prostitutie moest gaan werken. Door internet kan een dader nu tientallen slachtoffers tegelijk benaderen, simpelweg door online contact te leggen.”

Wat daders van plan zijn, kan variëren van het voeren van een gesprek over seks met een minderjarige tot een fysieke ontmoeting met seksueel misbruik of seksuele uitbuiting als doel. Slachtoffers worden regelmatig verleid om naaktfoto’s of -video’s te sturen. "Zodra er eenmaal zulk materiaal is verkregen, zien we dat mensenhandelaren dreigen om deze foto’s en filmpjes openbaar te maken en te delen met anderen", vertelt Sebastiaan. Met foto’s en filmpjes als dwangmiddel is de stap naar seksuele uitbuiting vervolgens snel gezet: "Een advertentie of een profiel staat zo online en het contact met klanten, die zich ook anoniem op de platforms kunnen bewegen, is zo gelegd. Op die manier kunnen slachtoffers tegenwoordig al binnen een paar dagen gedwongen worden om seks te hebben met anderen. De tijd om dit offline te verhinderen is daardoor soms nog maar heel kort.”

Voortdurend in contact
Mensenhandelaren kunnen door de technologie voortdurend in contact staan met hun slachtoffers. Slachtoffers worden bijvoorbeeld gedwongen om onmiddellijk op appjes te reageren en via Snapchat, ‘zoek mijn iPhone’ of andere locatieapps is altijd precies te controleren waar zij zijn. Sebastiaan: “Via je telefoon zit de mensenhandelaar je dus dag en nacht op de huid, dringt hij zelfs op veilige plekken als je huis, je slaapkamer door. Met het gevolg dat je je nérgens meer veilig voelt.” Dat geldt niet alleen voor slachtoffers die tot seksuele handelingen worden gedwongen, maar ook voor slachtoffers die gedwongen criminele feiten moeten plegen.

Platforms veiliger maken
Met zijn digitale team van het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel bekijkt Sebastiaan onder andere hoe bestaande of nog niet bestaande technologieën kunnen worden ingezet om slachtoffers te beschermen en daders op te sporen. Eén schakel zijn de online platforms waarop daders contact zoeken met mogelijke slachtoffers. ”Als websites of social media weten dat er iets strafbaars op hun platform gebeurt, moeten zij ervoor zorgen dat het niet kan gebeuren, en zodra het tóch gebeurt het meteen melden en delen met politie en hulpverlening. Je wilt immers dat gebruikers van je platform zich ook veilig kunnen voelen," vertelt Sebastiaan. "Wij brengen kwetsbare websites en apps in kaart, waarna we vervolgens met de eigenaren en moderators in gesprek te gaan om die plekken om te vormen tot ‘safe havens’. Zodat veiligheid online, oftewel safety by design, de standaard wordt." Dat gaat niet altijd gemakkelijk. Sebastiaan: "Er zijn platforms die liever bewijs verwijderen, dan aan de voorkant iets doen. Dan is een vorm van druk soms de enige manier om dat te veranderen.”

Op zoek naar slachtoffers
Het team gaat ook op zoek naar slachtoffers zelf op de online plaatsen waar zij worden “aangeboden”, zoals seksadvertentiesites en datingapps. Onder het motto "Als uitbuiters slachtoffers online kunnen vinden, kunnen wij dat ook" zoekt het team met een geautomatiseerd systeem naar mogelijke slachtoffers van seksuele uitbuiting, bijvoorbeeld door te zoeken naar mensen die 24/7 beschikbaar zijn voor seks. Sebastiaan: “Zij kunnen dan worden benaderd en in contact worden gebracht met online hulpverleners. Die hulpverleners kunnen slachtoffers weer in contact brengen met “offline” hulpverleners of de politie, als zij dat willen.” In het buitenland zijn door de werkwijze al slachtoffers uit hun uitbuitingssituatie geholpen. Het team rapporteert later dit jaar over de ervaringen in hun pilot in Nederland.

Eventueel bewijs van daderschap dat het Online Outreach-team tegenkomt, wordt overgedragen aan de politie. Online opsporing blijft met de capaciteit van de politie echter wel een knelpunt. Sinds 2019 maakt het CKM zich hard voor een online opsporingsstrategie die past bij de online realiteit, en waarin onder andere slachtoffers van mensenhandel als prioriteit worden opgenomen. De Minister van Justitie en Veiligheid is nog met de politie en het Openbaar Ministerie over zo’n strategie in gesprek.

Naar een nationaal actieplan voor online bescherming
Samen met het Ministerie van Justitie en Veiligheid werkt het CKM aan versterking van de digitale bescherming van alle kinderen en jongeren in Nederland tegen online seksueel geweld en uitbuiting. Een reeks expertmeetings met deelnemers uit de tech-wereld, politie, hulpverlening, universiteiten, overheid en andere organisaties moet uiteindelijk leiden tot een gezamenlijke agenda en een nationaal actieplan voor de online bescherming, ook wel e-protection, van kinderen en jongeren. Het CKM schreef hiervoor een concept-actieplan, dat wordt meegenomen in het vernieuwde programma 'Samen tegen Mensenhandel' van het ministerie.

Onze projecten worden mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij, het Ministerie van Justitie en Veiligheid, Stichting Achmea Slachtoffer en Samenleving, het SIDN fonds en de Coalitie tegen Seksuele Kinderuitbuiting.

Hulp nodig?

Is er iets vervelends met je gebeurd? Je kunt er anoniem over chatten met hulpverleners op www.chatmetfier.nl. Bel bij acuut gevaar altijd de politie, via 112.