Fenomeenbeeld mensenhandel 2024

Sinds 2021 is er een aanzienlijke stijging van het aantal geregistreerde gevallen van criminele uitbuiting, blijkt uit het rapport. In 2023 werden 149 gevallen geregistreerd, een toename van 48% ten opzichte van 2021. Shamir Ceuleers, woordvoerder van het Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM), zegt hierover: "We zijn blij met de toegenomen aandacht voor criminele uitbuiting, maar dit is slechts het begin. Er moet nog veel werk worden verzet. Daarvoor is ook een robuuste en langdurige aanpak noodzakelijk”.

Meer Nederlandse slachtoffers in opsporingsonderzoeken naar criminele uitbuiting

Tussen 2019 en 2023 heeft de politie volgens het rapport 23 opsporingsonderzoeken naar criminele uitbuiting afgerond. Daarin ging het om 34 slachtoffers. 40% van de hen was minderjarig. In vijf van de 23 strafrechtelijke onderzoeken werd het slachtoffer door de uitbuiter(s) zowel seksueel als crimineel uitgebuit. Het onderzoek laat een stijging zien in het aantal betrokken Nederlandse slachtoffers, van negen in de periode 2015-2019 naar 19 in 2019-2023. Ceuleers: "Uit onderzoek weten we dat ook veel Nederlandse jongeren worden gedwongen tot het plegen van strafbare feiten. Het is goed dat we deze groep nu ook terug zien in de opsporingsonderzoeken. Tegelijkertijd is dit nog slechts het topje van de ijsberg.”

Daders en dwangmiddelen

Bij criminele uitbuiting heeft 49% van de daders de Nederlandse nationaliteit. Vaak gaat het om mannen. In 65% van de gevallen werd het slachtoffer gerekruteerd door familie of vrienden. Het rapport wijst op het veelvuldig gebruik van dwangmiddelen zoals misbruik van een kwetsbare positie (94%), dreiging (62%) en fysiek geweld (50%). Het onderzoek laat zien dat het vaak gaat om kwetsbare slachtoffers, zoals minderjarigen, of slachtoffers met een verslaving of psychische problemen. Het rapport van het EMM wijst erop dat slachtoffers van criminele uitbuiting vaak langdurig lijden onder fysieke en psychische schade die zij ondervinden.

Opvallend is dat bijna een op de vijf slachtoffers in een zorginstelling werd geronseld. Ceuleers waarschuwt:  "Het kan niet zo zijn dat slachtoffers worden geronseld op locaties waar zij juist zitten voor hun eigen veiligheid. Dit vraagt om adequate maatregelen om deze kwetsbare doelgroep te beschermen." Onlangs bleek uit onderzoek van het CKM dat ook in Groningen veel slachtoffers van criminele uitbuiting in of bij zorginstellingen worden geronseld.

Diefstal en drugsdelicten meest voorkomende vormen van criminele uitbuiting
De meest delicten in criminele uitbuiting zijn diefstal (56%) en drugsdelicten (26%). Omdat het gaat om afgeronde opsporingsonderzoeken, is het mogelijk mogelijk dat nog niet alle onderzoeken naar drugscriminaliteit zijn meegenomen. Ceuleers: "Het is goed dat er aandacht is voor gedwongen drugscriminaliteit, maar de aanpak van criminele uitbuiting vraagt tegelijkertijd om een politiebrede aanpak. Daar is nog veel te winnen. Het is opvallend dat de politie in het Fenomeenbeeld Drugs 2024 bijvoorbeeld met geen woord wordt rept over criminele uitbuiting en dwang, terwijl het rapport er wel op wijst hoe kwetsbare, beïnvloedbare jongeren de drugscriminaliteit in worden gezogen. De aanpak van ondermijning en criminele uitbuiting zijn twee kanten van dezelfde medaille en dit vraagt dan ook om een gezamenlijke aanpak."

Belang van het non-punishmentbeginsel

Het Fenomeenbeeld wijst er tot slot op dat de toename van het aantal slachtoffers en opsporingsonderzoeken naar criminele uitbuiting afhankelijk zal zijn van de manier waarop het non-punishmentbeginsel in de praktijk wordt gebracht. Het non-punishmentbeginsel houdt in dat slachtoffers van criminele uitbuiting in beginsel geen straf krijgen voor criminaliteit die zij onder dwang pleegden. Onderzoek van het CKM laat echter zien dat politie en het Openbaar Ministerie dit beginsel in de praktijk nauwelijks toepassen. Dit is een belemmering voor de aanpak van criminele uitbuiting. Ceuleers: "Als we meer zicht willen krijgen op de opdrachtgevers is het essentieel dat we slachtoffers bescherming kunnen bieden en dat er dus helderheid komt over het non-punishmentbeginsel. Daarom pleiten wij voor een wettelijke verankering hiervan."

Afname opsporingsonderzoeken seksuele uitbuiting

In 2023 is een duidelijke afname van het aantal onderzoeken naar seksuele uitbuiting zichtbaar (-16% ten opzichte van 2022), ondanks het feit dat het aantal meldingen van slachtoffers van internationale
seksuele uitbuiting in dat jaar is gestegen, zo constateert de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen.